Ecodorp Boekel

Ecodorpen
Er zijn ecodorpen in vele variaties met verschillende visies en missies, maar allemaal streven ze ernaar om zowel sociaal, economisch, cultureel als ecologisch regeneratief en duurzaam te zijn. Het zijn niet noodzakelijk geheel op zichzelf staande dorpen maar mensen die aan de hand van bepaalde gedeelde normen en waarden in gezamenlijke vorm wonen en werken aan lokaal beheerde, participatieve processen, op zoek naar innovatieve oplossingen voor een hoge kwaliteit levensstijl met weinig impact.  
De ecodorp beweging bestaat al sinds eind jaren ’60 van de vorige eeuw en sindsdien zijn er wereldwijd al ruim 10.000 gebouwd. Ongeveer 4000 van die ecodorpen bevinden zich in Europa, waarvan momenteel een stuk of 10 in Nederland. De meeste ecodorpen hebben een omvang van 50-150 personen, maar er zijn ook kleinere of grotere variaties mogelijk.
Op de website van het GEN (Global Ecovillage Network) is veel informatie over ecodorpen te vinden en een kaart waarop te zien is hoe dit concept zich al over de hele wereld verspreid heeft. Toen ik de GEN website zag vroeg ik me af hoe het mogelijk was dat ik nog maar zo weinig wist over dit fenomeen. Zoveel mooie ideeën en zoveel mooie voorbeelden maar nog zo onbekend, althans voor mij.

Ecodorpen in Nederland
Nederland is - gezien het kleine aantal ecodorpen - duidelijk geen voorloper op dit gebied dus wellicht verklaart dat mijn gebrek aan kennis. In mijn online zoektocht om meer te leren over ecodorpen kwam ik naast Ecodorp Boekel ook Ecodorp Zuiderveld, CVEG Vereniging Ecodorpen Gelderland, Land van Aine, Natuurdorp Maashorst, Aya – Ecovillage & Nature Center en net over de grens in Duitsland een Nederlands initiatief genaamd de Vlierhof tegen. Al deze initiatieven zijn voor zover ik dat kan zien in de afgelopen 15 jaar ontstaan. Een vrij nieuwe ontwikkeling dus vergeleken met het buitenland, waar men een aantal decennia geleden al begon met de ontwikkeling en het bouwen van ecodorpen. Datzelfde hebben we ook gezien bij de realisatie van wooncoöperaties dus heel verrassend is deze constatering helaas niet. Nederland heeft van oudsher een vrij sterke sociale huursector - die overigens al jaren wordt gemarginaliseerd - maar verder is Nederland vooral een land van focus op de woningmarkt. Particulier kopen is de heilige graal, de graadmeter voor succes. Jammer genoeg is Nederland geen land dat nieuwe, innovatieve, coöperatieve modellen stimuleert. We zijn wel een land van creativiteit, architectuur, design en vernieuwing maar op het gebied van wetgeving en financiering zijn we verschrikkelijk conservatief. Laten we hopen dat daar snel verandering in komt want ik ben ervan overtuigd dat heel veel mensen graag op een prachtige, betaalbare, gezonde plek als Ecodorp Boekel zouden willen wonen als dat een mogelijkheid zou zijn.

Ecodorp Boekel
Voor we op bezoek gingen voor een interview heb ik eerst de website van Ecodorp Boekel doorgespit om een beetje een idee te krijgen van hoe ze georganiseerd zijn, hoeveel mensen er wonen en of er andere dingen gebeuren dan wonen. De website is uitgebreid en duidelijk en laat zien dat het een ontzettend goed doordacht project is. Er wordt gesproken over maatschappelijke waarde, SDG’s (Sustainable Development Goals), integraal holistisch leven, persoonlijke groei, zelfvoorzienendheid, verantwoordelijkheid, een klimaatadaptieve voedseltuin, cultuurprincipes, de CESAR warmte accu en meer bijzondere projecten en methoden. Mijn nieuwsgierigheid was gewekt dus ik keek ontzettend uit naar ons bezoek. Heel benieuwd of de werkelijkheid net zo mooi en indrukwekkend was als de woorden online.

Bij aankomst in Boekel worden we ontvangen door Diny, één van de bewoonsters. We lopen mee naar haar huis en krijgen een kop thee terwijl we nog even wachten op Ad Vlems. Ad is één van de oprichters van Ecodorp Boekel en zal samen met Diny al onze vragen gaan beantwoorden. Terwijl we wachten en onze camera’s vast op de statieven zetten vertelt Diny al enthousiast het één en ander over de bouw van haar huis en de daarvoor gebruikte materialen.
Na een kwartiertje wachten arriveert ook Ad en lopen we samen richting de voedseltuin waar we zullen gaan zitten voor het interview. Onderweg naar de tuin komen we langs het framewerk van één van de boomhutten die in de toekomst ontwikkeld zal worden tot boomhut hotelkamer. Diny vertelt dat de boomhut nog lang niet klaar is en dat zij waarschijnlijk de verantwoordelijkheid voor dat project op zich zal nemen. Maar daarover is nog geen gezamenlijke beslissing genomen. Als we stoppen bij een schuurtje vertelt Ad dat ze het hout niet hebben geschilderd of gebeitst maar bewerkt met lijnzaadolie en een schimmel. Een bijzondere methode die er onder andere voor zorgt dat ontstane krassen in het hout weer mooi dichtgroeien na verloop van tijd.

Voedseltuin
De voedseltuin is een vrij grote tuin vol groenten, fruit, noten, twee varkens, een aantal circulaire kerstbomen en een composthoek. De tuin bestaat nog niet zo heel lang en is dus nog niet zoals hij bedoeld is. Bomen en struiken hebben nu eenmaal tijd nodig om te groeien dus het zal een aantal jaar duren voor de juiste balans tussen hoge, middel en lage begroeiing bereikt is. In de tussentijd wordt er wel al volop groente verbouwd voor eigen consumptie en worden er vast cursussen gevolgd om te leren wecken en fermenteren.
Het ontwerp en streven is om van deze tuin een klimaatadaptieve voedseltuin te maken. Dat wil zeggen dat ze een variatie van honderden bomen, struiken en andere gewassen hebben geplant die verschillend reageren of gedijen in wisselende weersomstandigheden. Er zijn bijvoorbeeld bomen en gewassen die het goed zullen doen in tijden van droogte en hitte, maar ook bomen en struiken die juist zullen opleven in natte maanden. Door de tuin op deze manier (polycultuur) in te richten is er altijd iets te oogsten en daardoor zijn ze enigszins voorbereid op onverwachte veranderingen in het weer. 
Ecodorp Boekel is sowieso beter voorbereid op droogte dan veel andere plekken en wijken in Nederland omdat het dorp slim omgaat met de opvang van regenwater in 3 grote ondergrondse tanks en de verwerking daarvan na gebruik. Het afvalwater uit de huizen wordt bijvoorbeeld verwerkt via een zelf aangelegd ecologisch afvalwaterzuiveringssysteem. Een ingenieus systeem waarbij het water via septic tanks naar een rietbedfilter Een rietbedfilter is een manier om water te zuiveren, een alternatief voor dure, vaak moeilijk te installeren waterfiltersystemen.
Rietbedfilters werken door water te verplaatsen door het filter, gemaakt van riet. Riet heeft bepaalde eigenschappen die als filterservice dienen. Het materiaal absorbeert kleine deeltjes, zoals zand, zilt, algen of andere stoffen uit het water en verwijdert verontreinigingen. Bovendien hebben rieten bedfilters een bacteriedodend effect en kunnen ze kleine organismen, zoals bacteriën, verwijderen. gaat om het vervolgens via een infiltratiekrat, omgeven door grind, weer terug in de grond te laten lopen. Op die manier wordt elke dag zo’n 4000 liter water aan het grondwater toegevoegd, en dat is natuurlijk heel wenselijk, zeker in periodes van droogte.

CESAR warmte accu
Over ingenieuze systemen gesproken. Ecodorp Boekel is de eerste plek waar de CESAR Centralized Energy Storage And Recovery. De CESAR warmte accu is ontworpen door uitvinder Cees van Nimwegen en wordt mede gerealiseerd in samenwerking met onze ecologische aannemer Eco+Bouw en onze architect Van Laarhoven Combinatie. warmte accu in een woonwijk wordt uitgetest. Deze Brabantse uitvinding slaat de energie van de 600 aangelegde zonnepanelen niet als stroom maar als warmte op in een grote bak met staalslak (afvalproduct van staalrecycling). Dankzij de geïsoleerde muren van 1,5 meter dikte, blijft de zomerwarmte goed opgeslagen, zodat daar in de winter alle huizen mee verwarmd kunnen worden.
Als er warmte nodig is, wordt er lucht geblazen door de 1700 meter aan roestvrijstalen buizen die door de accu heen lopen. Die hete lucht gaat daarna door een boiler van 6000 liter water die opwarmt tot 70°C. Een paar keer per dag pompt de boiler warm water naar drie kleinere boilers van 1500 liter. Die boilers verdelen de warmte over de vloerverwarming van de 12 goed geïsoleerde woningen die samen in één cirkel zijn gebouwd. Er zijn in totaal 3 cirkels die op deze manier van warmte worden voorzien.
Het gebruik van deze bijzondere accu betekent dat Ecodorp Boekel de door zonnepanelen opgewekte energie zelf kan opslaan en niet is aangesloten op een energienetwerk. Geen gas en elektra van een externe leverancier, dat scheelt natuurlijk behoorlijk in de kosten.

Cirkels
Wat opvalt aan de tuin, de CESAR accu maar ook aan de manier waarop de huizen (in 3 cirkels) zijn gebouwd is het gebruik van cirkels. De eerste gedachte die bij mij naar boven kwam was associatie met het 100% circulair bouwen maar er blijkt nog meer te zijn. Het gebruik van de cirkel in de bouw van de huizen bevordert bijvoorbeeld de sociale cohesie en schijnt zelfs van invloed te zijn op de gezondheid van de bewoners al weet ik daar helaas het fijne (nog) niet van.
Naast het gebruik van de cirkel in de bouw van de woningen en de tuin is die ook terug te vinden in de organogram en organisatiestructuur van Ecodorp Boekel. In het midden van die structuur bevindt zich de dorpscirkel. Die is vergelijkbaar met de algemene ledenvergadering van een vereniging. Dus de plek waar alle leden samenkomen om grote beslissingen op democratische wijze te nemen. Om de dorpscirkel bevinden verschillende andere cirkels zoals: vastgoed, administratie, pr, tuin & groen, sociaal en financieel. Allemaal werkgroepen (cirkels) die zich bezighouden met specifieke taken binnen het systeem van zelfbeheer.

Woningen
Over de woningen is uiteraard ook bijzonder goed nagedacht. De gebruikte materialen voor isolatie, fundering en de rest van de bouw zijn met zeer veel aandacht uitgekozen. Heel bewust. Biobased bouwen met duurzame, organische materialen en methoden. De woningen zijn zelfs klimaatpositief te noemen want er is nauwelijks CO2 uitstoot nodig geweest voor de bouw van de woningen en er is door het gebruik van voornamelijk organische en restmaterialen veel CO2 in de woningen opgeslagen. Het niet gebruiken van cement is overigens een heel belangrijke keuze als we het hebben over de uitstoot van CO2. De cementindustrie is namelijk verantwoordelijk voor een heel groot deel van de wereldwijde uitstoot van CO2. Een uitstoot die helaas de afgelopen jaren bijzonder hard is blijven groeien, dus bouwen zonder cement is bouwen voor de toekomst.

In Ecodorp Boekel lijken alle puzzelstukjes op hun plek te zijn gevallen dus ik kan niet anders dan concluderen dat dit project een voorbeeld is voor hoe we overal moeten bouwen.

Indrukwekkend
Ecodorp Boekel bestaat nog niet zo lang (en is nog niet af) maar is nu al heel indrukwekkend. Over alles, elk detail is nagedacht en alle keuzes lijken weloverwogen te zijn gemaakt om bij te dragen aan de 4 principes die ik al eerder noemde, namelijk het streven naar 1) sociaal, 2) economisch, 3) cultureel en 4) ecologisch duurzaam zijn. In Ecodorp Boekel lijken alle puzzelstukjes op hun plek te zijn gevallen dus ik kan niet anders dan concluderen dat dit project een voorbeeld is voor hoe we overal moeten bouwen.
Los van de bouw en inventiviteit in materialen is Ecodorp Boekel ook nog eens aangesloten bij VrijCoop. Dat betekent dat ze onderdeel zijn van een groter geheel, een coöperatieve beweging die elkaar steunt door uitwisseling van kennis en ervaring. Onderdeel van VrijCoop betekent ook dat het ecodorp onverkoopbaar is en dat er geld terugstroomt naar het VrijCoop solidariteitsfonds om ook andere initiatieven die in collectief eigendom willen bouwen/wonen financieel te kunnen steunen.
Ik vermoed dat er nog veel mensen rondlopen die net als ik - voor ik aan dit project begon - nog niet zoveel weten over ecodorpen. Dat is zonde en daar moet liefst zo snel mogelijk verandering in komen want we hebben voorbeelden zoals deze nodig. Met eigen ogen zien dat het anders kan en dat het werkt. Dat zijn de verhalen die we nodig hebben om de transitie naar een betere, eerlijkere, gezondere samenleving voor iedereen in gang te zetten en te doen slagen.