Webdocu collectief eigendom

Collectief eigendom

Ik ben in 1997, na mijn afstuderen aan de Kunstacademie, vanuit Maastricht naar Amsterdam verhuisd. Een aantal maanden na mijn aankomst werd ik via via gevraagd of ik zin had om te helpen met de kraak van twee vrijstaande vleugels van het OLVG ziekenhuis in Oost. Ondanks een volledig gebrek aan kraakervaring zei ik meteen ja. Ik had zin in een nieuw avontuur en een andere woonruimte dan het kleine, beschimmelde souterrain waar ik de eerste maanden woonde.
In 1999 werden we na ongeveer 15 fantastische maanden helaas ontruimd uit het OLVG, maar het verhaal stopte daar niet. Op 14 november werd de oude Film Academie aan de Overtoom 301 gekraakt. Een deel van de grote groep kunstenaars, muzikanten en andere vrijbuiters die zich in het OLVG had verzameld ging mee. Al snel gingen we aan het werk om deze nieuwe plek (de OT301) klaar te maken voor wonen, werken en publieke programmering. De sfeer was optimistisch en al snel werd bepaald wie waar ging wonen, welke ruimtes ateliers werden en welke ruimtes zouden dienen als concertzaal, galerie, veganistische keuken, bioscoop, repetitieruimte en doka.

Een initiatief om nieuwe vrijplaatsen te realiseren, waarin het liefst gewoond en gewerkt kan worden in combinatie met een publieke programmering

Na een aantal jaar is het ons in 2006 gelukt om als collectief het pand van de gemeente te kopen. Om die reden is de OT301 tot de dag van vandaag in het bezit van vereniging EHBK (Eerste Hulp Bij Kunst). Die tijd in 2006, het hele proces, was mijn eerste bewuste kennismaking met het concept collectief eigendom. Ik had er daarvoor vast wel eens van gehoord, maar nooit echt begrepen hoe het werkte.
Ik ben nu nog steeds betrokken bij de OT301 en geïntrigeerd door het concept collectief eigendom. In 2020 hebben we onder de paraplu van Amsterdam Alternative het project Vrij Beton opgericht. Het is een initiatief om nieuwe vrijplaatsen in Amsterdam te realiseren, zoals de OT301, waarin het liefst gewoond en gewerkt kan worden in combinatie met een publieke programmering. Niet voor mij of mijn vrienden, maar vooral voor jonge en/of toekomstige generaties. Zodat ook zij kunnen ervaren wat mijn leven zo heeft verrijkt in de afgelopen 25 jaar.

Het idee voor deze webdocu is ontstaan tijdens de vele gesprekken en discussies over Vrij Beton. Voornamelijk omdat ik merkte dat helaas maar weinig mensen weten wat collectief eigendom is en het daarom ten onrechte niet als een optie wordt zien. Vrijwel iedereen is enthousiast als ik ze vertel over de OT301 of Vrij Beton, maar zodra het gaat over collectief eigendom merk ik dat mensen afhaken. Soms uit wantrouwen, maar meestal door een gebrek aan kennis of inspirerende voorbeelden. We hebben deze webdocu gemaakt om daar verandering in te brengen en te laten zien hoe we collectief eigendom kunnen gebruiken. Collectief eigendom kan onder andere gebruikt worden voor vastgoed, grond, wonen, vrijplaatsen, landbouw, natuur, winkels en energie, om zo de wereld beter te maken voor iedereen.

Uitzoomen
Laten we na mijn persoonlijke introductie uitzoomen. Na mijn onbezorgde jeugd in de jaren ’70, ’80 en ’90 van de vorige eeuw, leven we nu in een tijd van gentrificatie, wooncrisis, klimaatcrisis, migratiestromen, studieschulden, algoritmen, oorlog en een systeem dat aanmoedigt tot eindeloze consumptie van goederen en diensten. Op z’n zachtst gezegd gaat het niet best met de wereld en lijken de kansen op een gezonde, eerlijke toekomst voor toekomstige generaties steeds sneller te verdampen.
We zitten vast in een systeem waar het grootste deel van de mensen niet meer achter staat en niet meer in gelooft. De meesten blijven meedoen omdat er geen alternatief voor handen is, we kunnen niks beters bedenken dan de werking van de markt. We zitten gevangen in wat Mark Fischer het ‘Kapitalistisch realisme’ noemde.
Iedereen heeft tegenwoordig een business- en communicatieplan en besteedt meer tijd aan online appearance dan aan inhoud. Kwaliteit en succes worden gemeten aan de hand van inkomsten en bereik, omdat er steeds meer geld verdient moet worden voor aandeelhouders. Groeien, groeien en nog eens groeien! Ons huidige systeem van oneindige groei heeft tot gevolg dat we veel meer verbruiken dan de aarde aan kan. De consequenties daarvan zijn momenteel al merkbaar, maar omdat wij lenen van de toekomst, is het vooruitzicht voor toekomstige generaties nog zwarter dan het heden.

Precies daarom willen we collectief eigendom in deze webdocu presenteren als revolutionaire actie die de huidige macht en de dominantie van het particuliere eigendom verwerpt en nieuwe autonome gemeenschappen helpt bouwen.

Revolutionaire actie
Het is waanzinnig belangrijk om te realiseren dat we nu moeten handelen. Voor de natuur, de aarde, maar ook voor onszelf en toekomstige generaties. Er zijn wel degelijk andere mogelijkheden, andere wegen dan de wil van het kapitaal en de commerciële mainstream. Veranderen kost moeite, tijd, offers en veel geld, maar op dezelfde manier door blijven gaan is nog vele malen kostbaarder. Precies daarom willen we collectief eigendom in deze webdocu presenteren als revolutionaire actie die de huidige macht en de dominantie van het particuliere eigendom verwerpt en nieuwe autonome gemeenschappen helpt bouwen.
Natuurlijk weten we dat collectief eigendom geen nieuw concept is. Het is oud, natuurlijk, normaal, common sense. De commons, het gemeenschappelijke goed of collectief eigendom, waren bijna helemaal uitgeroeid, onteigend en geprivatiseerd. Gelukkig heeft het collectieve eigendom in de afgelopen jaren weer wat terrein gewonnen. Niet alleen uit noodzaak, in de strijd tegen het systeem, maar ook omdat veel mensen klaar zijn met het über individualisme en snakken naar gemeenschappelijkheid en zingeving. Besef daarom dat collectief eigendom veel meer is dan een manier om het eigendom juridisch te regelen. Collectief eigendom gaat over gemeenschappelijkheid, zelfstandigheid, vertrouwen, verbinding, betaalbaarheid, samenwerken en gedeelde verantwoordelijkheid en zorg.
Collectief eigendom en de commons gaan terug naar de oorspronkelijk betekenis van het woord ‘gemeente’ (afgeleid van ‘Meent’, het Nederlandse woord voor commons), namelijk gemeenschappelijke gronden, collectief bezit. We leggen ons niet neer bij de heersende gedachte dat er geen alternatief is voor het kapitalistisch realisme en de inspirerende verhalen in deze webdocu tonen aan dat er wel degelijk alternatieven zijn.

Eigendom
Er is in deze docu een heel hoofdstuk geweid aan het begrip eigendom. Onze webdocu is gefocust op collectief eigendom, maar we vonden het belangrijk eens goed te kijken naar de bestaande eigendomsstructuren, hun oorsprong en de reden dat eigendom zo centraal staat in onze samenleving. Zo goed als alles op aarde (en als we niet oppassen ook in de ruimte) is inmiddels door iemand in bezit genomen of aangekocht, waardoor diegene het recht heeft verworven om anderen van dat eigendom uit te sluiten. Het is een systeem dat in de loop van de geschiedenis tot vele conflicten heeft geleid en dat zeer zeker ook in de toekomst zal blijven doen.
We zouden ten eerste de volgende vragen moeten stellen: waarom is bezit zo belangrijk? Waarom besteden we zoveel tijd aan het vergaren van eigendom? En is eigendom en ons vergaren daarvan de oorzaak van veel grote problemen waar we mee kampen?

In hoofdstuk 1 van deze webdocu duiken we in het begrip eigendom. Niet alleen het eigendom zoals we het kennen in onze westerse samenleving, maar ook de ideeën en gedachtes over eigendom in andere, niet-westerse culturen. We kijken naar de ideeën achter de degrowth beweging, regeneratie en het model van steward ownership. Er is ook aandacht voor de rechten van de natuur, want laten we niet vergeten dat we door onze drang naar eigendom vaak vergeten dat er ook nog andere levende wezens op de aarde zijn. Dieren, planten, bomen, rivieren, bossen, bodem- en zeeleven worden uitgesloten in onze besluitvormingsstructuur. Het klinkt voor sommigen misschien gek, maar toch zouden we hier anders over moeten nadenken. Als we in harmonie met de natuur willen leven en een gezonde aarde willen achterlaten voor onze kinderen, moeten we nadenken over de rol die we innemen in het grote geheel.
Collectief eigendom is niet de oplossing voor alle problemen en zal ook niet altijd, overal en voor iedereen werken. Wel, zijn we ervan overtuigd dat collectief eigendom een grotere rol zou moeten spelen in onze samenleving. Iedereen heeft behoefte aan en baat bij goede huisvesting, gezond voedsel, betaalbare zorg, goede educatie, openbaar vervoer, drinkbaar water en een veilige leefomgeving. Veel van deze sectoren zijn helaas in de afgelopen jaren geprivatiseerd. Alle macht is uit handen gegeven met als gevolg dat de rijken steeds rijker worden en de kloof tussen het kapitaal en de normale burger steeds groter wordt. Wij burgers zijn echter met meer en hebben alle macht als we dat zouden willen. Collectief eigendom biedt de mogelijkheid om het heft in eigen handen te nemen, om jezelf, samen met anderen, te organiseren. Het is mogelijk om infrastructuren, diensten en producten te realiseren die wel goed zijn voor iedereen. Projecten waar je samen de vruchten van plukt.

Collectief eigendom is dus niet alleen voor hippies en communisten, maar voor iedereen die wil breken met de huidige op eigendom gerichte samenleving en de gedachte dat ons geluk afhangt van de dingen die we bezitten.

Collectief eigendom is niet hetzelfde als het communisme
Regelmatig hoor ik de opmerking dat collectief eigendom niet werkt. Communisme en de val van de Sovjet-Unie worden hiervoor vaak als bewijs aangehaald. Het is daarom goed om uit te leggen dat collectief eigendom niet hetzelfde is als het communisme.
Het Sovjet-communisme was een totalitair systeem: een staatsvorm waarbij alle macht bij één politieke partij en de overheid lag, met een alleenheerser/dictator aan de top. Dat totalitaire communisme, zo’n van bovenaf opgelegd systeem, is het tegenovergestelde van het collectief eigendom dat we voor ogen hebben. Het uitgangspunt van collectief eigendom is namelijk het collectief en de burger als initiatiefnemer.
Collectief eigendom is dus niet alleen voor hippies en communisten, maar voor iedereen die wil breken met de huidige op eigendom gerichte samenleving en de gedachte dat ons geluk afhangt van de dingen die we bezitten. Collectief eigendom is een ode aan samenwerken en het nemen van eigen initiatief!

Toepasbaarheid
In deze webdocu laten we zien dat collectief eigendom op vele manieren en op vele zaken toepasbaar is. De meest bekende voorbeelden zijn de wooncoöperatie en vrijplaatsen zoals de OT301. Vastgoed dus. Maar de collectief eigendom constructie wordt ook toegepast op onder andere grond voor landbouw, natuurgebieden, kampeerterreinen, zorg, educatie en communicatie.
Onze webdocu is onderverdeeld in verschillende hoofdstukken waarin we zoveel mogelijk verschillende projecten en mensen aan het woord laten om hun kennis en ervaring te delen. Een enorme schat aan informatie, maar het is verre van compleet. Er zijn namelijk nog veel meer mooie projecten die binnen deze webdocu zouden passen, maar waar we nu de tijd en middelen niet voor hadden om ze mee te nemen. Laat je ideeën en fantasie niet beperken door wat je ziet in deze webdocu. Collectief eigendom is op nog veel meer manieren toe te passen dan de hier getoonde projecten, wat dat betreft staat deze beweging nog in de kinderschoenen.

Hard werken
Collectief eigendom is een fantastisch model om veel moois te verwezenlijken, maar onthoud goed dat het niet alleen rozengeur en maneschijn is. Een non-hiërarchische structuur is democratisch en daarom heel waardevol, maar kan ook zorgen voor frustratie en vertraging. Collectief eigendom betekent veel vergaderen, overleg, discussie, onenigheid en leren luisteren naar elkaar. Echt luisteren, proberen je te verplaatsen in en respect te hebben voor een andere mening dan de jouwe.
We presenteren in deze webdocu een serie portretten van mensen en plekken die al jaren bezig zijn. Dat zijn processen die veel tijd en moeite hebben gekost. Iedereen is voornamelijk enthousiast, maar meer dan eens hebben we gehoord dat men vooraf geen idee had wat ze te wachten stond, dat het heftiger en intensiever was dan gedacht of gehoopt.
Collectief eigendom kun je op vele verschillende manieren organiseren. Het betekent niet dat je alles moet delen en alles samen moet doen. Het is zoeken naar de juiste balans tussen tijd voor jezelf en tijd met het collectief, ruimte voor jezelf en gemeenschappelijke ruimte. Niet iedereen is en/of wil hetzelfde en daar kun je je structuur op aanpassen. In deze webdocu zie je op welke manieren dat onder andere georganiseerd kan worden, maar ook daarbij moet gezegd worden dat dit niet de enige manieren zijn. We hebben zoveel mogelijk informatie toegevoegd, ook organogrammen en statuten. Van elk project valt iets te leren, maar de mogelijkheden zijn oneindig. Als je er maar voor zorgt dat alles goed vastligt voor de toekomst, zodat nooit en te nimmer iemand jullie collectieve project individueel te gelde kan maken.

Verandering
Tijdens de coronapandemie werden de wereld en de economieën stopgezet. Opeens ging alles op pauze, omdat er (terecht) werd gevreesd voor een groot aantal menselijke slachtoffers. We zagen de natuur op sommige plekken weer opbloeien en de luchtkwaliteit verbeteren. Er ontstond een bepaalde rust die de mens en natuur goed deed, maar desondanks wilden veel mensen zo snel mogelijk terug naar ‘normaal’. Ze wilden terug naar een leven waarin zoveel mogelijk geconsumeerd kon worden. Een leven waarin men als individu zogenaamd ‘vrij’ is om te gaan, staan en doen wat ze willen. Er waren ook stemmen die opperden dat de wereldwijde lock down een mooi moment was voor reflectie, om eens goed te na te denken over wat dat ‘normaal’ eigenlijk betekent. In het licht van de huidige problematieken is de manier waarop wij mensen ons leven leiden niet echt ‘normaal’ te noemen.
De coronapandemie liet zien dat we op grote schaal kunnen ingrijpen als we dat echt willen. Het is bewijs dat we onaantastbaar geachte structuren toch tot stilstand kunnen brengen. Dat gaf hoop voor de toekomst, maar die hoopvolle gedachtes over het veranderen van systemen en de manier waarop we onze samenleving inrichten zijn helaas weer snel vergeten. Inmiddels zijn we weer terug in het leven van voor de pandemie.
Onze politiek is helaas niet in staat om na te denken over de verre toekomst van mens en natuur. Ze zit gevangen in een systeem van verkiezingen en punten scoren om aan de macht te blijven. Dat resulteert in korte in plaats van lange termijn denken en management in plaats van visie. De politiek, onze gekozen volksvertegenwoordiging, is voornamelijk gericht op het economische deel van onze samenleving. Ze faciliteert het bedrijfsleven door middel van constructies waarin grote multinationals geen belasting betalen en geen verantwoordelijkheid hoeven te nemen voor hun vaak destructieve, vervuilende en oneerlijke productiemethodes. Het is de omgekeerde wereld, want eigenlijk zou onze volksvertegenwoordiging op moeten komen voor het volk, niet voor het bedrijfsleven. Onze volksvertegenwoordigers zouden moeten nadenken en afstemmen met andere volksvertegenwoordigers (wereldwijd) wat de beste, meest gezonde koers is. Niet alleen voor ons, maar ook voor al het niet-menselijke leven en toekomstige generaties.

We moeten met z’n allen ten strijde trekken tegen de overheersende klasse. Links, rechts en het midden verenigd tegen het systeem dat ons manipuleert, verdeelt en tegen elkaar opzet.

Collectief eigendom gaat wat mij betreft niet om bezit. Het gaat om het neutraliseren van bezit, het uit de markt halen van wat anders is overgeleverd aan de grillen van het kapitaal. Als iets collectief eigendom is, kun je als individu geen aanspraak maken op bezit, omdat het bezit bij het collectief ligt. In deze constructie gaan wonen, verbouwen van voedsel en al die andere dingen die je collectief kunt regelen niet meer over speculatie of het opbouwen van kapitaal, maar over het leveren van goede, gezonde en betaalbare producten en diensten. Dat gaat niet over bezit maar over gebruik. Van niemand, voor iedereen!
We moeten met z’n allen ten strijde trekken tegen de overheersende klasse. Links, rechts en het midden verenigd tegen het systeem dat ons manipuleert, verdeelt en tegen elkaar opzet.Ik ben ervan overtuigd dat het anders moet en anders kan. We moeten met z’n allen ten strijde trekken tegen de overheersende klasse. Links, rechts en het midden verenigd tegen het systeem dat ons manipuleert, verdeelt en tegen elkaar opzet. Diep in ons hart willen we allemaal nagenoeg hetzelfde: een prettig leven in rust, gezondheid, met vrienden en familie, goede zorg, genoeg voedsel en ga zo maar door. En dat kan als we de samenleving anders inrichten en de zaken beter verdelen.
Er is een nieuw verhaal nodig voor vooruitgang en verandering. Een verhaal van hoop maar ook een verhaal dat aanzet tot actie, want we zullen hoe dan ook iets moeten doen. We zijn gezamenlijk verantwoordelijk, niet alleen overheden en het bedrijfsleven maar ook wij, de gewone burger. Als we allemaal willen veranderen dan gaat het hoe dan ook gebeuren. Het is heel simpel, we moeten van afbraak naar opbouw, van extractie en vervuiling naar herstel en regeneratie. Vooruitgang voor iedereen, los van de gedachte dat we de grote problemen gaan oplossen door middel van technologische ontwikkeling. Laten we niet bang zijn, maar met een positieve intentie oplossen wat er opgelost moet worden. De problemen kennen we allemaal wel, het is nu tijd om gezamenlijk, vanuit de juiste intenties, aan de slag te gaan. Deze transitie zal niet zonder slag of stoot verlopen, maar we kunnen het met z’n allen aan.

Webdocumentaire
We hebben in plaats van een ‘gewone’ video/film documentaire gekozen voor een webdocumentaire om een aantal redenen. De eerste en belangrijkste reden is de mogelijkheid tot diepgang. Een ‘gewone’ documentaire heeft een begin en een eind en duurt meestal maximaal twee uur. In die tijd moet alles verteld worden en daarom wordt er veel gesneden in mooie interviews en ander bronmateriaal. Snijden betekent dat je afscheid moet nemen van veel van je materiaal en dat dingen uit hun context getoond worden. In deze webdocu maken we naast korte edits ook gebruik van de mogelijkheid om interviews in z’n geheel te bekijken. Als kijker/bezoeker bepaal je zelf hoever je de diepte in wil en hoeveel materiaal je wilt zien, horen en/of lezen. Het materiaal in deze webdocu is eindeloos en zal in de toekomst nog verder worden aangevuld.
Dat aanvullen is meteen de tweede reden om voor de webdocu als medium te kiezen. Een ‘gewone’ documentaire is op een gegeven moment klaar en dan verandert er niks meer. Deze modulaire webdocu is een open systeem. Rijk gevuld bij oplevering, maar met de mogelijkheid om nog veel meer inspirerende verhalen toe te voegen. En hopelijk komen die er ook. Onze focus bij het maken van de webdcou was vrij lokaal. Niet alleen Amsterdam, want er is nog zoveel moois in de rest van het land, maar we zijn niet buiten de landsgrenzen geweest. Wellicht dat we daar een later stadium nog aan kunnen beginnen.
Een derde voordeel van de webdocu is dat hij ‘gewoon’ online staat en daarmee voor iedereen (met internet) bereikbaar en toegankelijk is. Er zijn geen bioscopen, licenties, entreekaartjes of andere drempels die de kennismaking met, en het bekijken van de webdocu belemmeren.
De vierde reden voor dit medium is het feit dat in de webdocu gebruik wordt gemaakt van zowel video, audio, fotografie als tekst. Je kunt lezen, luisteren en kijken. De combinatie van media is interessant omdat je de verschillende media anders ervaart en consumeert. Een video bekijken is bijvoorbeeld passiever dan het lezen van een tekst, maar kan wel samen met anderen, en luisteren is bijvoorbeeld prettig terwijl je reist.
Het is misschien even wennen om een documentaire op deze manier tot je te nemen, maar hopelijk bevalt het goed. Neem vooral de tijd of kom een aantal keren terug om je verder te verdiepen in de wonderlijke wereld van collectief eigendom.
Hou er bij het kijken van de webdocu rekening mee dat de interviews zijn opgenomen tussen september 2022 en mei 2023, wat betekent dat sommige stukjes gedateerd kunnen zijn door recente ontwikkelingen.

Dank
Deze webdocu is gemaakt door Amsterdam Alternative. Een collectief van verschillende schrijvers, fotografen, coders, cameramensen, audio engineers, vertalers, enzovoorts. Een collectief project dat ik, en waarschijnlijk niemand anders, in z’n eentje niet had kunnen maken. Bij deze een woord van dank aan iedereen die heeft meegewerkt en iedereen die zijn/haar/hun verhaal met ons wilde delen.
Teven een dankwoord aan iedereen die in het verleden of tegelijkertijd met ons heeft gewerkt aan of met het concept collectief eigendom. We zijn ons ervan bewust dat deze kennis en verhalen al heel lang bestaan. Het collectief eigendom zoals dat nu bestaat, is gebaseerd op de kennis, inzet en ervaring van velen die voor ons leefden. Het is belangrijk om stil te staan bij het feit dat die kennis en ervaring ook een collectief goed is. Niemand die nu leeft, bedenkt dingen die hij/zij/hen niet te danken heeft aan de mensen die voor ons leefden. Collectief eigendom gaat dus niet alleen over eigendom, maar ook over de realisatie en het respect voor wat anderen voor ons gedaan hebben.

Als laatste ook een dankwoord aan het Stimuleringsfonds en het AFK (Amsterdams Fonds voor de Kunst) voor hun financiële steun. Zonder hun geloof in dit project was deze mooie verzameling nu nog niet online geweest.