Eigendom

De Kracht van Collectief eigendom

Collectief eigendom (zonder winstoogmerk) is een constructie waarmee je eigendom zo regelt dat het niet meer mogelijk is om het individueel te gelde te maken. Dat betekent dat je het eigendom neutraliseert en loskoppelt van speculatieve motieven. Collectief eigendom gaat dus eigenlijk niet meer om bezitten, maar gebruiken. Gezamenlijk gebruik van iets, zonder de prikkel om datgene te zien als een object met een bepaalde verhandelbare financiële waarde, iets om op te speculeren. Collectief eigendom is een constructie voor de lange termijn, gebaseerd op niet-commerciële doelstellingen. Heel anders dan het op winst gerichte korte termijn denken waarin we momenteel leven en dat voor zoveel problemen zorgt.

Oud model, nieuwe kansen
We geloven in collectief eigendom (ook wel sociaal of gezamenlijk eigendom genoemd) en het breken met de neoliberale manier van denken en handelen. We zijn van mening dat de huidige koers van onze samenleving een doodlopend spoor is. Onze focus op verdienen en bezitten is compleet uit de hand gelopen. Deze obsessie zorgt voor steeds grotere problemen zoals ongelijkheid en vernietiging van de natuur. We groeien op met de gedachte dat we zoveel mogelijk eigendom moeten vergaren om een goed, succesvol mens te zijn. We gaan daarbij volledig voorbij aan het feit dat er zoveel meer is in het leven dan werken en geld verdienen.
Collectief eigendom is een alternatief dat kan helpen om het streven naar zoveel mogelijk individueel eigendom en rendement te doorbreken. Het is geen nieuwe constructie, absoluut niet. Collectief eigendom bestaat al heel lang, veel langer dan het kapitalisme. Helaas is het collectieve eigendom steeds meer naar de achtergrond verdreven, verdwenen door het toe-eigenen, begrenzen van land, het privatiseren van collectieve voorzieningen en de steeds dwingendere politieke focus op particulier en bedrijfseigendom.
Door middel van deze webdocu willen wij, als Amsterdam Alternative, collectief eigendom weer onder de aandacht brengen en aan de hand van een aantal inspirerende voorbeelden laten zien op wat voor manieren het gebruikt kan worden. De voorbeelden van collectief eigendom in wonen, vrijplaatsen, natuurbescherming, landbouw en energietransitie, laten zien dat er wel degelijk alternatieven voor het kapitalisme mogelijk zijn. Dingen kunnen anders geregeld worden dan de gebruikelijke extractieve manier die geen rekening houdt met iets of iemand anders dan het maken van winst voor aandeelhouders. Collectief eigendom zorgt voor nieuwe mogelijkheden en genereert een collectieve kracht waardoor je dingen kunt realiseren die je in je eentje niet voor elkaar zou kunnen krijgen.

Collectief eigendom gaat om eigen initiatief, langetermijnvisie, diversiteit en mogelijkheden voor iedereen.

Collectief eigendom sluit het individueel eigendom, het staatseigendom en/of bedrijfseigendom niet uit en is zeker niet hetzelfde als socialisme of communisme. Het wordt namelijk niet van bovenop aan ons opgelegd, maar ontstaat juist van onderop. Collectief eigendom gaat om eigen initiatief, langetermijnvisie, diversiteit en mogelijkheden voor iedereen. Het is in combinatie met andere vormen van eigendom een manier om de samenleving zo in te richten dat die gelijke, eerlijke kansen biedt aan iedereen. Het is een manier om nieuwe inzichten, samenwerkingen, kansen en oplossingen te vinden om de huidige problematieken het hoofd te bieden.
Collectief eigendom gaat niet over het omverwerpen van regeringen en gemeentes, eerder het tegenovergestelde. Collectief eigendom en de gedachte daarachter gaat over de noodzaak om hen die door het volk verkozen zijn te herinneren aan de functie van een overheid en gemeente. Ze lijken te zijn vergeten dat het behartigen van de belangen, het welzijn en de gezondheid van de burgers hun primaire taak is. Dat is waarvoor we een overheid en gemeente hebben, niet om grote belasting ontduikende, vervuilende industrieën te faciliteren, omdat die zogenaamd goed voor de werkgelegenheid en economie zijn. Onze economie zou van ondergeschikt belang moeten zijn aan het welzijn van de mens en al het andere leven op aarde, zodat we haar in goede gezondheid nalaten aan toekomstige generaties.

Er wordt wel eens gezegd dat de mens zich makkelijker het einde van de wereld dan het einde van het kapitalisme kan voorstellen. Dat is een laffe, luie gedachte die heel duidelijk vanuit het brein van hen die er warmpjes bij zitten, is ontsproten. Er is wel degelijk een andere manier van samenleven mogelijk. Er zijn ideeën genoeg, maar het ontbreekt de politiek en een deel (het rijke) van de mensheid aan het lef en de wil om te veranderen. Liever in luxe richting het einde der tijden dan proberen te veranderen, lijkt de gedachte van een klein maar zeer welvarend en machtig deel van de bevolking.
In dit hoofdstuk over eigendom zullen we laten zien dat het absoluut anders kan en dat er al heel wat goede ideeën en constructies zijn om onze samenleving op andere manier in te richten.

Herkomst en ontleding van het eigendom
We beginnen het hoofdstuk met een artikel over de herkomst van eigendom, de verschillende gebruikte eigendomsconstructies, het koloniale verleden en de vraag of de door ons bedachte constructies wel eerlijk en toekomstbestendig zijn. Aan de hand van een aantal uitspraken uit het boek Wat is eigendom van de Franse anarchist Pierre-Joseph Proudhon vergelijken we de situatie van toen (1840) met die van nu en concluderen dat hetgeen hij destijds schreef nog steeds relevant is. Het is de hoogste tijd om orde op zaken te stellen als we nog iets van toekomst voor de mensheid wensen.

We zien dat in de menselijke gewoonte van toe-eigenen de natuur en al het niet-menselijke leven genegeerd wordt.

Rechten voor de natuur
In het artikel Rechten voor de natuur richten we ons op het niet-menselijke leven en het belang daarvan voor het voortbestaan van de mensheid. Rechten voor de natuur gaat niet alleen over collectief eigendom, maar juist over de manier waarop we het niet-menselijke leven op aarde een plek kunnen geven in onze structuren en beslissingen. We zien dat in de menselijke gewoonte van toe-eigenen de natuur en al het niet-menselijke leven genegeerd wordt. Het resultaat daarvan is de alarmerende situatie van klimaatverandering, verwoesting van ecosystemen, sterfte van soorten, enzovoorts. Aan de hand van een aantal inspirerende voorbeelden zien we dat collectief eigendom, steward ownership, non-eigendom en andere constructies kunnen helpen om deze problemen op te lossen. Het is de hoogste tijd dat we de natuur en het niet-menselijke leven op de een of andere manier meenemen in beslissingen en inzien dat wij mensen onmogelijk zonder al dat andere leven kunnen leven.

Eigendom in niet-westerse culturen
We zijn gewend om onderwerpen als eigendom te benaderen door de bril van onze eigen westerse cultuur. Dat is logisch als we hier wonen en hier zijn opgegroeid, maar volledig onterecht. We lijken te zijn vergeten dat er voordat wij Europeanen grote delen van de wereld koloniseerden en onderwierpen aan onze systemen, andere samenlevingen op basis van andere ideeën, wijsheden en kernwaarden bestonden. Veel waardevolle kennis en ervaring van inheemse culturen en oude volken is verloren gegaan. Gelukkig zijn er nog wisdom keepers en inheemse volken die waardevolle ‘oude’ tradities voortzetten en kennis doorgeven.
In het artikel over eigendom in niet-westerse culturen proberen we door middel van een aantal voorbeelden aan te stippen dat onze manier van denken niet de enige en zeker niet altijd de beste manier is. Het is een onderwerp waaraan je een heel boek of een hele documentair zou kunnen wijden, zie dit artikel dus vooral als het aanstippen van een onderwerp en niet als een volledig overzicht van inheemse wijsheden, tradities en gewoonten.

Degrowth
Terwijl we onderzoek deden naar eigendom en manieren om te breken met onze huidige systemen, kwamen we in aanraking met degrowth. Omdat deze beweging en haar ideeën goed aansloten bij onze gedachte dat collectief eigendom kan helpen om onze samenleving anders in te richten, besloten we er een artikel en interview aan te wijden.
In ons gesprek met Federico Savini legt hij uit dat degrowth niet alleen — zoals veel mensen denken — gaat over het verminderen van onze productie en consumptie. Degrowth gaat, zoals de naam al zegt, over minder groei of ontgroeien, maar dat geldt niet voor iedereen en overal. Op sommige plekken is groei juist gewenst of noodzakelijk, op andere plekken zeker niet. Degrowth gaat vooral over een betere en eerlijkere verdeling. Het gaat niet over krimpen, maar juist het groeien van het algemene welzijn door meer aandacht en geld te besteden aan zaken als educatie, zorg, gezonde voeding en wonen en minder aan excessieve luxe en rijkdom.

Regeneratie
In ons onderzoek naar eigendom en alternatieve manieren om onze samenleving vorm te geven, stuitten we naast degrowth ook op de regeneratieve denkers.
Regeneratie gaat, zoals de naam al doet vermoeden, over het opnieuw genereren van iets. Of zoals Vincent Deinum van de Regeneratie Coöperatie in het interview zegt: er moet eigenlijk eerst iets kapot of dood om te kunnen regenereren.
Omdat we momenteel in een tijd leven waarin er veel kapot is of dreigt te gaan, groeit de aandacht voor regeneratie. Steeds meer mensen zien in dat onze destructieve systemen plaats moeten maken voor manieren waarop we dingen beter achterlaten dan we ze gevonden hebben.
Regeneratie is een gedachtegoed dat goed aansluit bij ideeën over het geven van rechten aan de natuur, het anders inrichten van eigenaarschap en de manier waarop wij mensen op individueel en collectief niveau in connectie staan met onszelf en de wereld om ons heen.
Regeneratie gaat over relaties, er wordt gekeken naar wat niet (meer) werkt en hoe dat herstelt of verandert kan worden zodat het meer leven (niet alleen van mensen) tot gevolg heeft. Er wordt gezocht naar een manier van denken en zijn die niet alleen vanuit het hoofd, maar ook vanuit het hart moet komen. Er zijn al voorbeelden van het toepassen van regeneratie in bijvoorbeeld landbouw, educatie, architectuur en toerisme.

Andere onderwerpen
We gaan het verder in dit hoofdstuk hebben over het steward ownership waarbij bijvoorbeeld een bedrijf niet meer in eigendom van iemand is, maar van zichzelf is. Een fantastische constructie die inmiddels wereldwijd door bedrijven zoals Bosch, Patagonia, Odin en New Optimist wordt toegepast. Er is ook aandacht voor het drievoudig eigenaarschap waarbij wordt gesteld dat het eigenaarschap van bijvoorbeeld grond of een bedrijf tegelijkertijd bij de creatieve ondernemer, de gemeenschap en zichzelf moet liggen. Vanuit daaruit kun je de contouren van een vrij, gelijk, samenleving ontwikkelen.

Collectief eigendom is volgens ons een goede manier om te breken met de opvatting dat je zoveel mogelijk individuele rijkdom moet vergaren om een succesvol en/of goed mens te zijn.

Waardevolle aanvulling
Hopelijk helpen alle artikelen en interviews om je bestaande gedachten over eigendom los te laten en je open te stellen voor nieuwe of ‘oude’ manieren om het eigenaarschap en de gevolgen daarvan te bekijken en overwegen.
Collectief eigendom is volgens ons een goede manier om te breken met de opvatting dat je zoveel mogelijk individuele rijkdom moet vergaren om een succesvol en/of goed mens te zijn. Het is een manier om los te komen van het door winst gedreven systeem en daarom een te overwegen optie in sectoren zoals onderwijs, huisvesting, voedselproductie, zorg, communicatie en openbaar vervoer. Allemaal zaken die voor iedereen van belang zijn, en zaken die losgekoppeld zouden moeten zijn van het op winst gerichte marktdenken en de winstmaximalisatie voor aandeelhouders. Dat wil dus niet zeggen dat alles centraal door de overheid geregeld moet worden, noch dat er geen winst gemaakt mag worden. Het wil zeggen dat het goed zou zijn als het op democratische manier is georganiseerd, op een manier die goed is voor de mens en al het niet-menselijke leven, los van de mechanismen die winst ten koste van anderen of de natuur stimuleren.
Collectief eigendom gaat over gedeelde verantwoordelijkheid en het nastreven van gestelde doelen op een manier die goed is voor zowel iedereen en alles wat nu leeft als de toekomstige generaties. Het is geen vervanging van alle andere eigendomsconstructies maar een waardevolle aanvulling daarop. Het lijkt een enorme operatie, maar wat ons betreft, is het van groot belang om nieuwe commons te scheppen en privatisering van verschillende sectoren terug te draaien of aan te vullen met collectief eigendom. Gemeenschappelijke gronden en zaken die ervoor zorgen dat het eigenaarschap verandert van het hebben van iets naar het verantwoordelijk zijn voor iets. Collectief eigendom is wat ons betreft een collectieve kracht die ons in staat stelt om belangrijke zaken (zoals de natuur) te beschermen en bestaande oneerlijke destructieve structuren te veranderen.

Modulaire documentaire
Het mooie aan een modulaire webdocu zoals deze is dat we altijd nieuwe hoofdstukken, video’s, artikelen en andere info kunnen blijven toevoegen. Het is een proces zonder einde. Ondanks alle mooie en inspirerende verhalen in deze webdocu, is dit niet de absolute waarheid die voor altijd en overal zal gelden. Mensen veranderen, tijden veranderen, de aarde verandert. Verandering is onlosmakelijk verbonden met het leven. Zie deze webdocu daarom niet als een afgesloten document, maar als een project met een open einde. Dit is het nu, maar niet voor altijd.