Recht op de Stad

Collectief eigendom is een vorm van verzet tegen neoliberaal, kapitalistisch beleid. Binnen het grotere geheel kan het worden opgevat als een vorm van prefiguratieve politiek achter de slogan recht op de stad. Deze enorme beweging neemt wereldwijd verschillende vormen aan, ook in Nederland onder de naam Recht op de stad (vertaald " Right to the city)

Recht op de stad
De aanhoudende wooncrisis in Nederland is bekend bij iedereen die in de afgelopen jaren een woning heeft gezocht. Gentrificatie, privatisering, verhuurders – de lijst met modewoorden is eindeloos. De huidige huisvestingssituatie wordt nog verergerd door het huisvestingsbeleid dat verschillende gemeenten van plan zijn af te dwingen. Een voorbeeld hiervan is het plan van de gemeente Rotterdam om 12.000 huizen (vooral voor bewoners met lagere inkomens) te slopen en nog eens 10.000 te renoveren tegen 2030 (cijfers overgenomen uit Recht op de stad).

Activisten uit verschillende wijken besloten in maart 2021 samen te werken om de Rotterdammers te beschermen tegen de plannen van de gemeenteraad om betaalbare woningen te slopen.

Als antwoord hierop, werd de actiegroep Recht op de stad opgericht met als doel de woonsituatie in Rotterdam te verbeteren. Activisten uit verschillende wijken besloten in maart 2021 samen te werken om de Rotterdammers te beschermen tegen de plannen van de gemeenteraad om betaalbare woningen te slopen. De organisatie onderstreept in hun officiële verklaring de verschillende EU- en VN-verdragen die verklaren dat huisvesting een mensenrecht is, die Nederland heeft ondertekend. Toch is dit een leeg gebaar gebleken door Nederland. Beleid zoals dat in Rotterdam neemt niet alleen de beloofde steun aan haar inwoners weg, maar verdiept ook het systemische probleem van beschikbare en betaalbare woningen. Maar Recht op de stad stelt een oplossing voor: Het Betere Plan (A Better Plan).

Punt 1: Huisvesting is een basisrecht
Het eerste punt van Het Betere Plan gaat terug op de internationale verdragen over huisvesting als een recht die Nederland tekende, en roept de gemeente op zich hieraan te houden. Iedereen moet toegang hebben tot betaalbare, kwalitatieve huisvesting, ongeacht de achtergrond, het inkomen en de verblijfsduur in de stad. Naast de economische aspecten van kwaliteit en betaalbaarheid van huisvesting in de stad, moet de stadsomgeving zelf veilig, sociaal en praktisch zijn.

Punt 2: Bewoners krijgen inspraak
Het volgende punt van het plan benadrukt het belang van democratie in de stad, in die zin dat de bewoners zelf samen beslissingen nemen over de stad. De rol van de gekozen gemeenteraad zou niet die van besturen moeten zijn, maar eerder die van het verlenen van steun aan de inwoners, die ook rechtstreeks bij de besluitvorming moeten worden betrokken. Bovendien zou de gemeente de oprichting van wooncoöperaties moeten ondersteunen en aanmoedigen.

Punt 3: Behoud van aantal sociale woningen
Recht op de stad pleit voor het behoud van het huidig aantal sociale woningen. In plaats van sloop – wat Rotterdam plant voor 12.000 woningen – moeten bestaande sociale woningen op een duurzame manier worden behouden. Als de sloop echt onvermijdelijk is, moeten de bewoners worden ingelicht en moet de stad alternatieven voorzien voor de huidige bewoners van het gebouw. Dergelijk beleid zou ook de culturele aspecten van de stad positief kunnen beïnvloeden, aangezien plaatsen met sociaalhistorische waarden voor de bewoners bewaard zouden blijven.

Punt 4: Stad voor iedereen
Zeer internationale steden zoals Rotterdam of Amsterdam prijzen zichzelf voor hun diversiteit. Zelfs kleinere, meestal op studenten gerichte steden – zoals Groningen, waar de wooncrisis net zo ernstig is als in de levendige Randstad – trekken jaarlijks duizenden immigranten aan. Maar wat de steden lijken te ondermijnen is het belang van inclusiviteit binnen een dergelijke diversiteit. Dus moeten nieuwe ontwikkelingen op vlak van huisvesting (maar ook op vlak van vrije tijd en cultuur) niet alleen gericht zijn op de midden- en hogere klasse, maar veeleer op iedereen, ongeacht klasse of achtergrond.

Punt 5: Bescherming van bewoners
De huizenmarkt wordt momenteel vooral beheerst door kapitalistische "marktkrachten", namelijk: particuliere investeerders en verhuurders. Dit resulteert in torenhoge huurstijgingen en wijdverspreide gentrificatie, wat per definitie leidt tot verdrijving van inwoners uit de lagere klassen. Recht op de stad stelt dat er nieuwe regelgevingen moeten worden opgesteld. Hierdoor kunnen bewoners met een lager inkomen worden ondersteund door gegarandeerde betaalbaarheid, beschikbaarheid en kwaliteit van huisvesting.

Recht op de stad: ontstaan van de beweging
De naam van de organisatie verwijst naar een stedelijke studieterm, "recht op de stad." De Franse filosoof Henri Lefebvre introduceerde de term in 1968 en stelde dat de stad niet beperkt mag worden tot markt, commodificatie en kapitalisme. Met andere woorden, de stad bestaat niet alleen uit haar burgers, maar de stad is voor haar burgers, wat betekent dat ze inclusief, toegankelijk en democratisch moet zijn. Recht op de stad is een soort overkoepelende term die verschillende aspecten van het stadsleven omvat.
Hoewel het belangrijkste probleem dat Lefebvre identificeert verband houdt met economische aspecten van het stadsleven (betaalbaarheid van huisvesting, gentrificatie), brengt de term de meer gedetailleerde aspecten van het dagelijks leven onder de aandacht, zoals gelijke toegang tot openbare ruimten. Beleidsmakers in de stad hebben de neiging om de stad te definiëren aan de hand van kaarten en nummers, maar Lefebvre ziet de stad als meer dan dat. Hij wil betekenis in de stadsruimte creëren, waarbij elk aspect ervan wordt gezien als een teken – of dat nu het aantal winkels in een straat is, de breedte van een voetpad, of hoeveelheid groen in het gebied – die samen een dagelijkse realiteit voor de stadsbewoners vormen.
David Harvey, een Britse marxistische economische geograaf, herinnert ons eraan dat verstedelijking een klassekwestie is en altijd is geweest door de economische aard van stedelijke groei. Hij waarschuwt voor de privatisering van het recht op de stad zoals in New York, waar particuliere investeerders de stad opzettelijk transformeren om tegemoet te komen aan beperkte elites. Recht op de stad kan alleen emancipatorisch en echt democratisch zijn als de actie rechstreeks van het volk komt.

Activisme
De theorie van Lefebvre inspireerde velen om zijn ideeën in de praktijk toe te passen. Er zijn talrijke actiegroepen die zich focussen op het stadsleven en sommige halen rechtstreeks inspiratie uit de ideeën van Lefebvre – Recht op de stad, maar ook Miami's Right to the City Alliance, opgericht in 2007. De protesten in Polen in de jaren 1960 onder de naam "Solidarność" (Solidariteit) waren bijvoorbeeld vooral gericht op de rechten van arbeiders, maar ook op gelijke waarden als de groepen uit Rotterdam of Miami.

Krimpende steden
Recht op de stad-bewegingen hebben zich over Duitsland verspreid; niet alleen in economisch dynamische steden, maar ook in deze met financiële uitdagingen. Naast organisaties zoals Deutsche Wohnen & Co. Enteignen or Hamburg's Recht Auf Stadt in Berlijn, die allemaal hun oorsprong vinden in een gelijkaardige ethiek als Recht op de stad, zijn er ook actiegroepen in zogenaamde "krimpsteden". Het verschil van de laatste met organisaties in Berlijn, Hamburg of Rotterdam zijn de redenen achter de wooncrisis. In dergelijke metropolen wordt de huisvestingssituatie moeilijk door de economische uitbreiding van de stad. Anderzijds komt de reden voor onbetaalbare woningen in krimpende steden zoals Witten of Wuppertal paradoxaal genoeg voort uit de staatsschuld. Gemeenten sluiten openbare sociaal-culturele instellingen wegens geldgebrek en privatiseren huizen om hun schulden af te betalen. Deze kortetermijnoplossingen doen meer kwaad dan goed op lange termijn. Activisten in krimpende steden verzetten zich tegen dergelijk beleid en vragen om langetermijnoplossingen te voorzien voor het behoud van openbare ruimten en sociale woningen. Zo stimuleren deze groepen actief de groei van de stad om de schuld aan te pakken.

In plaats van het verspreiden van neoliberale indvidualistische ideeën over het bewonen van een stad, maakt stedelijk burgerschap collectiviteit en solidariteit tussen alle burgers mogelijk.

Stedelijk burgerschap: een weg naar emancipatie?
In gesprekken over recht op de stad is het belangrijk om ook de migratiekwestie in beschouwing te nemen. Voor migranten en vluchtelingen met een laag inkomen is het praktisch onmogelijk om een betaalbare woning te vinden. Hierdoor moeten ze soms noodgedwongen in vluchtelingenkampen verblijven, waardoor de uitsluiting van de stad en het stadsleven toeneemt. Echter, door recht op de stad niet alleen te zien als een theorie of een abstracte lijst van rechten, maar eerder als een praktijk die moet worden toegepast in de vorm van actieve deelname aan de stad, kan een nieuw concept van stedelijk burgerschap ontstaan. Het beschouwt het leven in de stad buiten de voorgeschreven nationaliteit en weg van het idee van natiestaten. Deze benadering daagt de essentialistische kijk op migratie uit en stapt af van het idee van stedelijke diversiteit als commerciële strategie. In plaats van het verspreiden van neoliberale indvidualistische ideeën over het bewonen van een stad, maakt stedelijk burgerschap collectiviteit en solidariteit tussen alle burgers mogelijk.

Kraken en collectief eigendom zijn ook vormen van recht op de stad-bewegingen. Wat hen onderscheidt van andere groepen, georganiseerd voor dit doel, is hun bijzondere manier om alternatieve realiteiten te creëren door actief verzet. Door het creëren van microkosmossen in kraakpanden of collectieven, brengen deze activisten al tot leven wat de recht op de stad voor pleit: toegankelijkheid, inclusiviteit, democratie.

Recht op de stad-bewegingen nemen verschillende vormen aan. Wat voor tastbare verandering zorgt is de solidariteit tussen deze bewegingen. Hoewel de term – vooral in het geval van Nederland – voornamelijk economische kwesties van de wooncrisis betreft, bekijkt de beweging ook andere aspecten van de leefbaarheid van de stad, zoals de gelijke toegang tot openbare ruimten of openbaar vervoer.


Nederlandse vertaling gemaakt door Fairlingo