Collectief eigendom in de muziek

In 2005 ondertekende een jonge singer-songwriter uit Nashville een contract bij het toenmalige Big Machine Records. Haar zelf-getitelde album was een succes en werd opgevolgd door een serie van nog grotere hits, elk exponentieel winstgevender dan de vorige. Het zorgde voor nagenoeg ongehoorde verkoopcijfers in het huidige streaming tijdperk. 
Nadat haar Big Machine contract in 2018 eindigde, signeerde de artiest een platencontract met Republic Records. In de tussentijd kocht directeur en ondernemer Scooter Braun Big Machine over van zijn oprichter en eigenaar, Scott Borchetta. Met de overdracht was een bedrag van 330 miljoen dollar gemoeid, en het maakte hem tot wetmatig eigenaar van al de masters, muziekvideo’s en illustraties die onder auteursrechtelijk bescherming van Big Machine vielen.
De artiest, Taylor Swift, poogde om haar masters terug te kopen, maar zag zich geconfronteerd met ongunstige voorwaarden. In 2019 ging zij een rechterlijk geschil over het eigendom aan met Borchetta en Braun en kondigde vervolgens aan dat ze haar eerste zes albums, uitgebracht door Big Machine, opnieuw zou opnemen. Een poging om haar kunstenaarschap terug te winnen.  
Hoewel dit verhaal betrekking heeft over een artiest en haar gevecht voor het bezit van haar werken, is in de muziekwereld de zaak rondom eigendom in brede zin beladen, met name in het digitale tijdperk, waarin kunst nog ongrijpbaarder is, niet langer gebonden aan materialiteit.  

Dit is niet de eerste keer dat Swift de voorpagina’s haalde met het omverwerpen van maatstaven in de muziekindustrie. In 2014 had zij een openbaar dispuut met Spotify toen ze haar complete catalogus van de streaming dienst afhaalde. Haar voornaamste bekommernis was dat het gratis aanbod, ondersteund door advertenties, de muziek devalueerde en gepaard ging met oneerlijke compensatie voor de artiest. Intussen heeft ze haar muziek teruggebracht op Spotify en andere grote streaming diensten.    

‘’Music is art, and art is important and rare,’’ liet ze destijds optekenen in een Wall Street tijdschrift⁽¹⁾. “Important, rare things are valuable. Valuable things should be paid for.”
Swift is natuurlijk een van de grootste artiesten ter wereld en het is daarom lastig om haar te zien als de worstelende en door het oneerlijke systeem uitgebuite muzikante. Maar haar tirade is cultureel van groot belang, omdat het een nadruk legde op het belang van inspraak van artiesten in de manier waarop hun werk wordt gedistribueerd en gecompenseerd.
Wanneer we denken aan kunst en cultuur, roept dat vaak ideeën van creatieve genieën en auteurschap op. De werkende artiest is eenzaam, zwoegend in een eigen ruimte, een geschonken talent transformerend in kunstwerken, diep persoonlijk als product van unieke expressieve zeggingskracht.   
De romantische notie van een zonderling is veel intrigerender en makkelijker op te houden dan de werkelijkheid. Aan de ene kant plukken charismatische kunstenaars die grote commerciële hoogtes bestijgen al de vruchten van hun succes, terwijl teams van onderbetaalde schrijvers, producenten, technici en dergelijke in de schaduw ploegen, ondergewaardeerd en vergeten. ‘’Het simpele historische gegeven dat veel of wellicht zelfs alle kunst stelselmatig tot stand is gekomen door meer dan één persoon - van het werk van Michelangelo’s assistenten als de creatie van optredens and orkestrale opvoeringen - heeft het standaard beeld van de eenzame schepper niet significant doen veranderen,’’ schrijft media wetenschapper Jostein Gripsrud.⁽²⁾ Aan de andere kant heeft het worstelde genie nog steeds bezit in de collectieve verbeelding. Muzikanten worden wijsgemaakt dat hun talent, toewijding een beetje geluk het pad naar succes zal effenen. Deze hoopvolle artiesten zijn vaak dolblij om erkend te worden, maar kunnen onder druk worden gezet om hun rechten af te staan aan uitgevers, managers and uitvoerders, die aan het einde van de rit de beloningen oogsten van hun harde werk. Dit leidt tot een muzikaal landschap waarin winsten onevenredig verdeeld worden en de meeste artiesten maar moeizaam de eindjes aan elkaar weten te knopen.   

In de muziek grijpt collectief eigendom terug op een model waarin muziek en de daaraan gekoppelde rechten worden toegeëigend of beheerd door een groep individuen, vaak muzikanten, liedjesschrijvers en andere belanghebbenden, in plaats van uitsluitend eigendom te zijn van individuen of corporaties.

Collectief eigendom
Collectief eigendom als een eigendomsvorm wordt elders in deze webdocu uitvoerig onderzocht. Een korte definitie volgt hier: het is een systeem waarin bezittingen en bronnen gezamenlijk worden beheerd en gecontroleerd door een groep individuen of een gemeenschap, in plaats van individuen of private wezens. Het is anders dan gemeenschappelijk eigendom, wat refereert aan collectief bezit door een gemeenschap als geheel.   
Ik zal hier de toepassing van collectief eigendom in de muziek verkennen, een interesse die groeide vanuit mijn persoonlijke reflectie op eigendom en auteurschap, zowel als schrijver en als gelegenheids-DJ, kampend met het (letterlijke en metaforische) prijskaartje van ethisch draaien. In de muziek grijpt collectief eigendom terug op een model waarin muziek en de daaraan gekoppelde rechten worden toegeëigend of beheerd door een groep individuen, vaak muzikanten, liedjesschrijvers en andere belanghebbenden, in plaats van uitsluitend eigendom te zijn van individuen of corporaties. Deze benadering heeft als doel om een eerlijke vergoeding, controle en inspraakbevoegdheid voor alle medewerkers te waarborgen, en daarmee een meer rechtvaardige en collaboratieve muziekindustrie te koesteren.
Ik roep de aanvang van Aslice in 2020 voor de geest als een sleutelmoment voor mijn eigen binding met het onderwerp. Aslice is een dienst, gecreëerd door techno legende DVS1 uit Minneapolis, die een portie van de inkomsten van DJ’s distribueert naar de producenten van de door deze DJ’s gedraaide muziek.⁽³⁾ Ik verwachtte niet dat deze ongevaarlijke missie op controverse zou stuiten, maar mij wagend op Reddit⁽⁴⁾ (zoals men doet, op zoek naar antwoorden op moeilijke vragen) slikte ik prompt mijn woorden in. Hoewel veel reageerders dit idee van inkomstendeling door DJ’s eerlijk vonden, waren anderen minder zeker.
“Dit zou louter gericht moeten zijn op vooraanstaande DJ’s, zij krijgen alle muziek gratis en ontvangen al het geld,” schrijft iemand, terwijl een andere zich afvraagt, “Wat betekent dit voor kleine DJ’s die draaien voor een habbekrats, of erger nog, ervoor betalen?’’ Weer iemand anders reageert simpelweg: “What. The Fuck!?”
En wat gebeurt er wanneer een DJ ook een producent is? Betalen zij zichzelf voor het spelen van hun eigen muziek?

Wat is er over van auteursrecht?
Het gros van het debat over muziek eigendom gaat over auteursrechten. Terugkomend op Aslice: hoewel het niet expliciet collectief eigendom bepleit, lijken de bedenkers zich wel degelijk te bezigen met vraagstukken rondom auteursrecht, en blijkt dit een veel complexere zaak dan aanvankelijk gedacht.
Is er een alternatief?

Gebaseerd op de filosofie dat kennis, informatie en software voor iedereen toegankelijk moet zijn, gaat copyleft niet over het afschaffen van auteursrechten, maar vormt het eerder een manier om auteursrecht te gebruiken ter bevordering van openheid.

Ccopyleft is een licentieregeling die het mogelijk maakt om werken opnieuw te verspreiden en aan te passen, waardoor ze "vrij" zijn om aan te sleutelen, te transformeren en te delen. Terwijl auteursrecht een wettelijk kader is dat exclusieve rechten toekent aan de maker van een werk en beperkingen oplegt aan hoe anderen het kunnen gebruiken, kopiëren of verspreiden, is copyleft daarentegen een bewuste keuze van makers om gebruikers meer vrijheid te geven. Gebaseerd op de filosofie dat kennis, informatie en software voor iedereen toegankelijk moet zijn⁽⁵⁾, gaat copyleft niet over het afschaffen van auteursrechten, maar vormt het eerder een manier om auteursrecht te gebruiken ter bevordering van openheid.
Laten we zeggen dat een producer een copyleft track uitbrengt. Dat is een oproep aan de artistieke gemeenschap: "Gebruik me, remix me, bewerk me." Als gebruiker krijg je de sleutels van het koninkrijk, een carte blanche om dit muzikale canvas te downloaden, opnieuw vorm te geven en te delen met de wereld. Maar het is geen eenrichtingsverkeer. Door deel te nemen, ga je een uniek sociaal contract aan; je gaat akkoord met een principe van wederkerigheid. De code, het canvas, de muziek en de woorden zijn gratis -niet als goederen, maar als levende, ademende ideeën die evolueren door collectieve inspanningen. Artisticiteit wordt zo een gemeenschappelijke ervaring.
Er zijn verschillende auteurs-plichtige licenties, maar twee ervan genieten de meeste bekendheid:
1) GNU General Public License (GPL): Deze licentie verzekert dat software en zijn afgeleiden open-source blijven. Als je software onder de GPL wijzigt of verspreid, moet je de wijzigingen ook beschikbaar maken onder dezelfde voorwaarden.
2) Creative Commons ShareAlike (CC BY-SA): Hoewel CC BY-SA vaak gebruikt wordt voor artistieke werken, is het ook een auteurs-plichtige licentie, in de zin dat het anderen toestaat om andermans werk te remixen, aan te passen en uit te bouwen. Eventueel hieruit voortkomende werken dienen echter een vergunning onder dezelfde voorwaarden te hebben.

Breek nooit de (block)chain: DAO's en de betwiste belofte van crypto-utopia
Web3, de iteratie van het internet dat volgt op Web 2.0, is gebouwd op blockchainprotocollen, die cryptocurrencies en niet-fungibele tokens (NFT's) omvatten. De volatiliteit van dit landschap, gekoppeld aan de recente onthulling dat NFT's, twee jaar nadat ze wijdverspreid in de belangstelling kwamen, hun waarde grotendeels hebben verloren, doet de vraag rijzen: Is dit een vluchtige zeepbel of een fenomeen dat blijft? Hoe dan ook heeft blockchaintechnologie een nieuwe dynamiek teweeggebracht die onze perceptie van en interactie met digitale activa opnieuw vormgeeft.
Een van de voornaamste discussies rondom blockchain technologie gaat over de potentie van onderbreking, zoals aanbevolen door de voorstanders, die beargumenteren dat blockchain, door het omzeilen van bemiddelaars, de dynamiek ten gunste van de artiest beïnvloedt. Een manier waarop dit gedaan kan worden is met behulp van DAO’s (gedecentraliseerde autonome organisaties), die theoretisch gezien gemeenschaps-gedreven zijn en principes van transparantie en democratie hooghouden. 
Om meer te begrijpen over DAO’s en de impact van blockchain op muziek, richtte ik mij tot Kareem de Vries, Web3 specialist and adviseur. Hij zegt: ‘’In mijn ervaring zijn de DAO’s het enige wat de (blockchain) sceptici zelfs maar weet aan te trekken.’’ Dus wat zijn het? De Vries zegt dat het bij een DAO gaat over een internet-autochtone zaak die collectief bezeten en beheerd wordt door zijn leden. Zodra een DAO is opgericht, worden tokens uitgegeven en verdeeld over verschillende belanghebbenden, vergelijkbaar met hoe beursgenoteerde bedrijven werken. Hoe gelijkmatiger de verdeling, hoe meer gedecentraliseerd de DAO is. Deze tokens hebben over het algemeen geen monetaire waarde, maar dat kan, afhankelijk van de initiële opzet van de DAO, wel het geval zijn. De besluitvorming volgt een gedecentraliseerd bestuurs-mechanisme verwant aan de principes van een openbaar referendum. Invloed binnen dit systeem is een direct verbonden aan de tokenaantallen men bezit, en het bereik van deze besluiten kan variëren van belangrijke strategische keuzes en dag-tot-dag operaties.  
DAO's werken met vooraf gedefinieerde regels die zijn ingebed in hun protocollen, meestal afgedwongen door blockchain-gebaseerde algoritmen. Als "een crypto-coöperatieve manier van organiseren"⁽⁶⁾ vertegenwoordigen ze een nieuwe manier om een onderneming (naar verluidt) democratisch te besturen. Gedecentraliseerde toepassingen zijn gebaseerd op slimme contracten, die algoritmisch worden uitgevoerd en bedoeld zijn om beslissingen te automatiseren. "Smart contracts zijn hard gecodeerde, voorwaardelijke overeenkomsten waar blockchaingebruikers mee kunnen interageren: als X dan Y," zegt De Vries.
Dat klinkt allemaal goed en wel, omdat het automatiseren van beslissingen veel dilemma's uit de weg lijkt te ruimen. Het behandelen van codering als volledig onpartijdig en mensen als volledig rationele actoren heeft er echter toe geleid dat velen kritiekloos de komst van een regelvrije utopie aankondigen, een die de kenmerken draagt van een opgepoetst Ponzi scheme.⁽⁷⁾
Volgens De Vries zijn er ‘’twee belangrijke oorzaken voor de valkuilen bij DAO's: onevenredige controle door de DAO-oprichters en structurele problemen met DAO's." Structurele problemen kunnen optreden tijdens het stemproces. Wie beslist immers waarover de DAO-leden stemmen? Wie kan garanderen dat alle DAO-leden geïnformeerde beslissingen nemen? Enzovoort.
Ethereum medeoprichter Vitalik Buterin stelt dat cryptocurrencies een "manier bieden om ons geld samen te voegen en publieke projecten en activiteiten te ondersteunen die helpen om de maatschappij te creëren die we willen zien," door de tussenpersoon uit online transacties te halen.
Maar ondanks het ogenschijnlijke idealisme mist Buterins visie een concreet politiek kader of onderbouwing. In feite lijkt de cryptovisie helemaal niet geïnteresseerd in politiek. DAO's zijn emblematisch voor het “dotcom neoliberalism”  van Silicon Valley en de aangrenzende Californian Ideology, die elementen van de tegencultuur banaliseert door te proberen ze te verzoenen met groeigericht technokapitalisme en neoliberalisme.
De marktwaarde van cryptocurrencies is nauw verbonden met de hoeveelheid energie die gebruikt wordt voor "mining", wat bijdraagt aan enorme hoeveelheden e-afval. Daarom moet men kritisch staan tegenover elke aanspraak op transparantie, decentralisatie of ontwrichting.

Wat na de DAO’s?
De co-op metafoor van DAO’s mag dan omstreden zijn, het co-op model zelf is wel degelijk bevorderlijk voor een meer egalitair cultureel landschap. Kunnen we ons, nu streaming de dominante manier is waarop we tegenwoordig muziek beleven, een manier voorstellen waarop dit op ethische wijze gebeurt?
Resonate is de eerste muziekstreamingdienst in gemeenschapsbezit "die democratisch wordt gerund voor de behoeften en dromen van artiesten, luisteraars en werknemers"⁽⁸⁾. Het is gebaseerd op principes van antikapitalisme en antikolonialisme⁽⁹⁾ en gaat verder dan loze oproepen tot openheid en transparantie en gaat dieper in op rechtvaardigheid.
Muziekstreamingdiensten die in handen zijn van de gemeenschap zijn in opkomst als antwoord op de uitdagingen en kritiek die geassocieerd worden met traditionele platforms die in handen zijn van bedrijven. Deze diensten zijn meestal collectief eigendom van of worden bestuurd door een gemeenschap van artiesten, muziekliefhebbers en andere belanghebbenden. Dergelijke diensten zijn gestructureerd als coöperaties, waarbij zowel artiesten als fans inspraak hebben in het bestuur van het platform. Sommige, doch niet alle diensten zijn gebouw op blockchain technologie.

Nu cultuur steeds meer een platform wordt, wordt het noodzakelijk om ervoor te zorgen dat tech-bedrijven niet alle kaarten in handen hebben.

Resonate volgt een model van "Geen abonnement. Geen advertenties. Geen bedrijf dat je gegevens verkoopt. Geen bots die je vertellen wat je leuk vindt", waarin eerlijkheid wordt nagestreefd door luisteraars een fractie van een cent in rekening te brengen voor de eerste keer dat ze het nummer spelen, waarbij de kosten geleidelijk toenemen bij herhalingen totdat ze het nummer voor ongeveer $1,40 in hun bezit hebben.
Artiesten verdienen minstens een cent op elke stream en kunnen uitbetalen nadat ze ongeveer $11 hebben verzameld. 70% van de artiestenaandelen zorgt voor een eerlijke compensatie, terwijl de resterende 30% wordt geherinvesteerd in een coöperatieve pool die wordt verdeeld onder de leden, waaronder de artiesten. Deze aanpak biedt een evenwichtige en duurzame oplossing die zowel luisteraars als artiesten in de muziekindustrie beloont.
Dergelijke platformen zijn niet louter gebaseerd op het idee dat muziek kunst is en geen content: ze streven ook naar een landschap waarin technologie zich richt op de behoeften van mensen, gericht op het opbouwen van een gemeenschap en wederkerigheid. Nu cultuur steeds meer een platform wordt, wordt het noodzakelijk om ervoor te zorgen dat tech-bedrijven niet alle kaarten in handen hebben. Dit betekent dat privacy, inclusiviteit en ethiek geen bijkomstigheden moeten zijn, maar moeten worden ingebouwd in het ontwerp⁽¹⁰⁾ van elk initiatief.

Werkende muzikanten meer mogelijkheden bieden dan streams en verkoop
In dit alles ligt de focus op muzikanten die hun eigen muziek produceren en/of optreden. Maar een groot deel van de muzikanten werkt in het onderwijs. "Terwijl uitvoerende muzikanten steevast in de schijnwerpers staan," schrijft journalist Simon Birch in The Guardian⁽¹¹⁾, "is de realiteit dat ongeveer tweederde van de MU leden hun brood verdienen in het onderwijs als muziekdocent." Te midden van versobering en bezuinigingen op kunstfondsen wenden muzikanten zich tot het co-op model om het hoofd boven water te houden. Verschillende succesvolle coöperaties van muziekdocenten zijn ontstaan als reactie op bezuinigingen in het openbaar muziekonderwijs. Deze coöperaties brengen docenten bij elkaar in een samenwerkingsverband, waardoor ze hun onderwijsinspanningen collectief kunnen beheren, middelen kunnen delen, administratieve taken kunnen verdelen en zelfs toegang krijgen tot grotere groepen leergierige leerlingen. Het coöperatieve bedrijfsmodel bestaat al in Canada, Australië en het Verenigd Koninkrijk. Momenteel zijn er ongeveer 20 geregistreerde muziekcoöperaties, maar er kunnen er nog meer zijn.
Door een coöperatief model te gebruiken kunnen in het onderwijs werkzame musici theoretisch gezien een stabiele baan behouden in een tijd van bezuinigingen en grote economische uitdagingen. In het Verenigd Koninkrijk bijvoorbeeld, waar het coöperatieve bedrijfsmodel een "muziekonderwijscoöperatie" wordt genoemd, werkt de Musicians' Union (MU) samen met Co-operatives UK om het coöperatieve model onder haar leden te promoten, waarbij de nadruk ligt op betere arbeidsomstandigheden en bescherming.
Het gedeelde eigenaarschap en verantwoordelijkheidsgevoel binnen coöperaties helpt muzikanten om financiële uitdagingen het hoofd te bieden en tegelijkertijd de fragmentatie en afnemende baanzekerheid in deze zeer onzekere sector te omzeilen.
Hoewel coöperaties een antwoord kunnen zijn op het neoliberalisme, is het belangrijk om kritisch te blijven met betrekking tot de realiteit van arbeidsomstandigheden. Veel leden van muziekcoöperaties zijn freelancer of zelfstandig ondernemer en deze status is vaak de drijvende kracht achter de oprichting van dergelijke coöperaties. Zijn dergelijke coöperaties, in een breder arbeidslandschap dat gekenmerkt wordt door voorzichtigheid, deregulering en instabiliteit, slechts het zoveelste symptoom van een uitbuitende gig-economie, terwijl de bredere systemische problemen in het muziekonderwijs en de toegankelijkheid ervan niet worden aangepakt?

Van wie is cultuur?
Kijkend naar het hedendaagse muzieklandschap, waarin de hitlijsten worden gedomineerd door interpolatie, samples en bittere ruzies over wie heeft dit akkoordenschema of die melodie bedacht, bestaat de neiging te denken dat muziek creatie altijd een collectieve onderneming is geweest. Sinds digitale technologie de mogelijkheden voor samenwerking enorm heeft uitgebreid en muziekcomposities verschillende elementen bevatten die afkomstig zijn van verschillende componisten, is ook het idee van eigendom geproblematiseerd.
In het grote geheel is elk eigendomsmodel dat muziek behandelt als een product dat alleen maar geld oplevert problematisch. Kunst en cultuur hebben een waarde die niet gekwantificeerd zou moeten worden door de gebruikelijke maatstaven van winstgevendheid. Muziek is cultuur en cultuur is in beweging en wordt altijd mede vormgegeven door de samenwerking tussen artiesten, publiek, media, critici en andere partijen.
Collectief eigendom is een beladen term, evenals verwante begrippen privé, persoonlijk en publiek eigendom. Gezien de sterke invloed van quixotische opvattingen over eigenzinnig kunstenaarschap, individuele creativiteit en genialiteit, met de gladde aard van muziek als cultureel product (voornamelijk in het huidige platform-gestuurde tijdperk), is het moeilijk om de traditionele concepten van eigendom volledig los te laten. We dienen dat echter wel te doen als we een eerlijker cultureel landschap willen bevorderen, zowel voor artiesten als voor luisteraars.

(1) For Taylor Swift the future of music is a love story, read article

(2) See page 215 of this publication

(3) Aslice faq

(4) DVS1 launches software so DJs can donate a percentage of gig fees to producers, read

(5) What is Copyleft?, read

(6) Felt Zine on DAOs, ZORA, and Creating Together, read

(7) Jacobin - Cryptocurrency Is a Giant Ponzi Scheme, read

(8) Welcome - let’s build a music streaming co-op, read

(9) Resonate - It’s time to Play fair, read

(10) Resonate - It’s time to Play fair, read

(11) The Guardian - Music co-operatives: helping artists survive amid austerity, read