VrijCoop

VrijCoop en het Syndikat model

Een woning is geen handelswaar, maar een plek om te leven
Woningmarkten in Europa vandaag de dag staan onder druk vanwege speculatie en een gebrek aan alternatieven voor lagere inkomens. De sociale huursector in Nederland, met Amsterdam voorop, krimpt door strengere regelgeving. Gezamenlijke actie vormt de sleutel om deze situatie te bevechten. Immers, coöperatief geregelde woningvoorziening blijft gevrijwaard van speculatieve tendensen doordat het eigendom gedeeld wordt en er geen winstbelang heerst. De coöperatieve praktijk verandert de woning in een gemeenschapsgoed, een middel dat het algemeen belang dient.
Hoewel woningcoöperaties bijdragen aan een betaalbare woningvoorraad voor de lange termijn, ondermijnen de mogelijke woningverkoop en het eventueel uiteenvallen van groepen de drijfveren van collectieve actie. Leden van de krakersbeweging in het Freiburg van de jaren ’80 bedachten hierop een nieuw concept van collectief eigendom, wat een aantal jaren terug in Nederland is geïntroduceerd door Vrijcoop. Hoe verschilt dit model van traditionele coöperatieve huisvesting? Wat is de toegevoegde waarde en hoe vertaalt het zich in Nederland en elders in de wereld?

De geboorte van een idee: de Mietshäuser Syndikat
In 1989 formuleerde een groep krakers in Freiburg’s Grether Project het kernidee rondom ‘Mietshäuser Syndikat’, bedoeld om het ontstaan en de groei van zelf-georganiseerde huisvestingsprojecten in Duitsland te ondersteunen.
Inmiddels opereren er meer dan 167 dergelijke projecten onder de vlag van Syndikat, sommigen bevinden zich honderden kilometers van elkaar. Wat is de leidende gedachte achter dit grote, wijdverspreide netwerk?   
Elk lid van het Syndikat deelt het streven naar een woning die een zelf-bepaalde en collectieve levensstijl faciliteert, zonder het sluimerende gevaar van grondverkoop of de omzetting van woonruimte naar winst gedreven functies. Dit is in het verleden van zelf-georganiseerde huisvestingsprojecten al verscheidene keren voorgekomen, ondanks de beste intenties van de oprichters. Soms kan een eenvoudige meerderheid besluiten tot de verkoop of privatisering van een gemeenschappelijke ruimte, die ten dien gevolge vermarkt wordt.

Om dergelijke ontwikkelingen te voorkomen, hebben alle projecten van het Syndikat een uniek kenmerkt: de eigendomstitel van het betreffende onroerend goed is niet in handen van de woningbouwvereniging, maar van een limited liability company.
De LCC vormt een partnerschap tussen het autonome project en het Syndikat, daarmee fungerend als een controlerend en toezichthoudend mechanisme. De één-entiteit-één-stem regel zorgt ervoor dat noch de vereniging noch de Syndikat weggestemd kan worden, wat praktisch de handhaving van de status quo bezegeld. Dit controlemechanisme is bedoeld om mogelijke her-privatisering tegen te gaan en tegelijkertijd het zelfbeschikkingsrecht van de huurders en het collectieve eigendom van hun woningbouwvereniging te waarborgen.

Voorbij de neutralisatie van eigendom: solidariteit en kennis
De essentie van het Syndikat model gaat verder dan de neutralisatie van eigendom. Bevrijd van het gevaar van her-privatisering, houdt het eveneens een netwerk van solidariteit in stand. De uitwisseling van kennis en fondsen versterkt de coöperatieve beweging als geheel.
Voor aansluiting bij een project als Syndikat is het niet nodig om zelf grond te bezitten. Gevestigde projecten kunnen nieuwkomers ondersteuning bieden door hun kennis en politieke steun ter beschikking te stellen. Op deze manier leren aspirant leden van ervaren verenigingen, die op hun beurt hun voordeel kunnen halen uit de nieuwe dynamiek. Support kan ook geschieden via een collectief fonds, beheerd door de Syndikat leden. Financiële overschotten worden op deze wijze in nieuwe projecten gestoken, in plaats van ze te gebruiken voor het eigen belang. Deze overdracht van middelen breidt de organisatie uit, doordat nieuwe huisvestingsmogelijkheden buiten de woningmarkt om worden gecreëerd. 
Financiering blijft de grootste uitdaging voor nieuwe woningcooperaties. Ze zijn hiervoor afhankelijk van de Syndikat-leden en externe geldschieters. Onder het motto "beter duizend vrienden op je rug dan één bank in je nek" kunnen individuen en groepen die de idealen van de Syndikat onderschrijven direct geld lenen aan woningbouwprojecten, vaak tegen een zeer lage rente of zelfs zonder enige tegenprestatie. Het is solidariteit in actie.

Door herprivatisering onmogelijk te maken, garandeert de juridische structuur van VrijCoop dat vastgoed, waaronder woningen en werkruimten, op de lange termijn zelf georganiseerd en betaalbaar blijft.

Vrijcoop: leven voor de mensen, niet voor de winst
Het was in 2015 dat een groep mensen die betrokken waren bij woningbouwprojecten tezamen kwamen om een Nederlandse variant van de Mietshäuser Syndikat op te zetten: Vrijcoop.
Vrijcoop zet zich in voor betaalbare woningen voor iedereen en haalt daarmee vastgoed van de markt. Door herprivatisering onmogelijk te maken, garandeert de juridische structuur van VrijCoop dat vastgoed, waaronder woningen en werkruimten, op de lange termijn zelf georganiseerd en betaalbaar blijft. Net als het Syndikat zijn individuele verenigingen verantwoordelijk voor het beheer van hun eigen gebouwen en nemen zij tevens deel aan besluitvormingsprocessen rondom de aankoop en insluiting van nieuwe projecten.
Verder werkt VrijCoop samen met beleidsmakers en andere coöperaties in Nederland. Op lokaal niveau wordt met de gemeente Amsterdam gesproken over erfpachtvoorwaarden voor woningbouwcoöperaties. Landelijk werkt VrijCoop samen met andere coöperatieve belangenorganisaties om de regels voor woningbouwcoöperaties gunstiger te maken, in termen van financiële steun en beschikbaarheid van nieuw vastgoed.
Vanuit Amsterdam zijn De Groene Gemeenschap en Bajesdorp vanaf het begin bij het project betrokken. Aangesloten projecten elders in het land zijn bijvoorbeeld Meer dan Wonen (Utrecht), Stad in de Maak (Rotterdam) en Ecodorp Boekel. Sommige woonprojecten bevinden zich nog in de voorbereidende fase, terwijl andere al woonruimtes hebben verworven of zijn begonnen met de bouw ervan. Ecodorp Boekel komt te bestaan uit ongeveer 30 ecologische woningen, terwijl Bajesdorp 20 woningen en kunstenaarsateliers aan het voltooien is op het voormalige Bijlmerbajes-terrein. VrijCoop verkeert als project nog in een vroeg stadium, maar het laat wel een groot potentieel zien voor de Nederlandse coöperatieve beweging in haar strijd met de woningcrisis.

Een internationale beweging: van Oostenrijk tot Catalonië
Nederland is niet het enige land waar het Syndikat-model wortel schiet; het is nu aanwezig in meer dan 5 verschillende landen en blijft zich uitbreiden via zijn internationale solidariteitsnetwerk.
In Frankrijk is Le Clip, een vereniging die in 2006 is opgericht, bezig met het opzetten van een collectief eigendomsstelsel, wat momenteel 8 huisvestings- en kunstprojecten verspreid over heel Frankrijk omvat en meer dan 300 bewoners en permanente gebruikers samenbrengt. In Oostenrijk werd in 2014 HabiTAT opgericht, een overkoepelende organisatie voor huisvestingsprojecten, culturele en sociale centra, met zeven leden in zowel stedelijke als landelijke gebieden. In Tsjechië is Sdílené domy een veelbelovend opkomend initiatief met tientallen individuele leden die in gemeenschappelijke huizen wonen en actief streven naar uitbreiding van het model door het hele land. In Catalonië richt de stichting La Dinamo zich op het bevorderen van coöperatieve huisvesting in de regio, door technische ondersteuning en een uitgebreid solidariteitsnetwerk te bieden voor meer dan 30 verschillende projecten in verschillende stadia van ontwikkeling.

Op naar een solidaire en eerlijke huisvesting
Nu ons recht op wonen steeds meer wordt bedreigd, zijn samenwerkings- en solidariteitsprojecten zoals het Syndikat en VrijCoop fraaie oplossingen om onze huizen te beschermen tegen de speculatie en de onrechtvaardige mechanismen van de zogenaamde "vrije" woningmarkt. Solidariteit, steun en samenwerking wijzen ons de weg naar een betere toekomst. Leve het recht op wonen!